Туя сути ва гепатит с

САРАТОН ВА ОҚ ҚОН КАСАЛЛИГИДА…
«Тарик ал-ҳидая фи дар махатир ал-жинн ваш-шаятин» китобининг муаллифи бадавийлардан бир гуруҳ одамлар лейкемия (қон саратони) касаллиги билан хасталанган 4 кишини даволагани ҳақида гапириб ўтади: «Бу беморларнинг баъзилари турли даволанишлар кор қилмаганидан сўнг умидлари йўқолиб, Лондондан тўғри саҳро араблари олдига келган кишилардир. Улардан баъзиларига эса аллақачон ўлим ташхиси қўйилган эди.

Чўпонлар беморлар учун алоҳида чодирлар тайёрлаб, уларни ўша ерга жойлаштиришади ва 40 кунлик барча озиқ-овқатдан маҳрум қилишади. 40 кун давомида беморлар озуқа ва даво сифатида туя пешоби аралаштирилган туя сутини истеъмол қилишади. Бунда, асосан, ёш (ҳали туғмаган) туя пешобидан фойдаланилади, чунки бундай туялар пешоби фойдалироқ ва тезроқ таъсир этади, цитрусли ўсимликлар орасида ўтлаб юрган туяларнинг сути эса самаралироқ бўлади. Беморлар тўлиқ шифо топади, улардан бири эса ўзини ҳатто қайта ёшаргандай ҳис қила бошлашади».

Бадавийлар эса туя пешобини «ал-вазар» деб аташади. Даво сифатида уни ишлатиш усули: тахминан 3 ош қошиқ туя пешобига бир коса туя сути аралаштириб, наҳорда ичилади. Бунда ёш ва саҳрода ўтлаб юрган туя пешоби олинса, мақсадга мувофиқ бўлади.

Қадим замонларда, тиббий дезинфекцияловчи воситалар ҳали ихтиро қилинмаган кезларда, араблар туя пешобини жароҳат ва яраларни дезинфекция қилиб тозалаш учун ишлатишган.

Кўчманчи араблар туя пешоби ва сутини кўпгина хасталикларга шифо деб билади ва ҳозирга қадар ундан фойдаланиб келишмоқда. Масалан, тиш оғриғи ва оғиз бўшлиғи дардларидан халос бўлиш учун улар оғизларини туя пешоби билан чайқайди.

Араблар яна ҳали урчимаган ёш туя пешобидан тумовга қарши даво сифатида фойдаланади. Кўз шамоллаганида эса улар саҳрода ўтлаб юрган ёш урғочи туянинг пешоби билан кўзларини ювади. Алоэ ва ёш урғочи туянинг пешобидан тайёрланган қоришмани яра ҳамда жароҳатларга суртиб, шифо топади. Умуман, саҳро араблари туя пешобини одам бадани ва бошига чиққан чипқон ҳамда яраларни даволовчи энг зўр даво воситаси деб ҳисоблайди.

Бундан ташқари, кўчманчи араблар туя пешобига бошқа баъзи бир унсурларни қўшиб, безгак тутган беморга ичириб, уни даволайди. Аллергик ҳолатларда ва шамоллаганда улар туя пешобини чуқур нафас олиб ҳидлайди, бунда цитрусли ўсимликлар олдида ўтлаб юрган туялар пешобини маъқул кўрилади. Ёш туя пешоби ва биринчи марта туққан туя сутидан тайёрланган «ал-макшура» деб номланадиган аралашмани эса улар кўпгина дардларга дармон сифатида ичишади.

ТУЯ СУТИ МЕВА ВА КЎКАТЛАР ЎРНИНИ БОСА ОЛАДИ
Илмий тадқиқотлар туя сути мева ва кўкатлар ўрнини боса олиш хусусиятига эканини аниқлади. Қишлоқ хўжалик вазирлиги ҳузуридаги қишлоқ хўжалик тадқиқотлари марказининг йирик қорамол тадқиқотлари бўлими раҳбари доктор Абдулати Камел туя сути таркибидаги саҳро одамлари учун зарурий витамин ва минераллар шундай дейди: «Туя сути таркибида жуда кўп миқдорда С витамини мавжуд бўлиб, саҳрода яшовчилар учун у янги узилган мева ва кўкатлар ўрнини босувчи беназир неъмат ҳисобланади. Ҳар йили сут мавсумида унинг таркибидаги витамин ва минераллар концентрацияси ўсади, ҳолбуки, туяларда сут мавсуми тўлиқ 12 ой давом этади, сигир ва буйволларда эса 7 ойдан ошмайди, қўйларда эса атиги 3 ой давом этади. Туя сутидаги витамин ва тузлар миқдори сигир сутидаги худди шу элементлар миқдоридан 3 баробар зиёд, одам (она) сутидаги элементларга қараганда эса 50 фоиз кўпроқ, аммо айни шу пайтда туя сутидаги казеин протеиннинг 70 фоизини ташкил этади, шунинг учун у организм томонидан осонгина ҳазм қилинади ва одам танасига тезда сингиб кетади.

Туя сутидаги В1 ва В2 витаминлар миқдори қўй ҳамда эчки сутидаги витаминларга нисбатан кўпроқдир. Туя сути буйрак хасталиклари ва кўкракдаги оғриқларни даволаш хусусиятига эга. Туя сути саҳро арабларининг асосий озуқаси ҳисобланади. Бадавийлар уни сутларнинг энг яхшиси деб билишади. Улар бу сутни кўпинча янги соғилган ҳолда ичишни маъқул кўради. Туялар сути фойдалилиги ва таркиби бўйича бир-биридан фарқ қилиши мумкин».

ТУЯ СУТИ ВА ПЕШОБИ ЁРДАМИДА ВИРУСЛИ ГЕПАТИТ В КАСАЛЛИГИНИ ДАВОЛАШ
Бир курс даволаниш 3 босқичдан иборат:

1-босқич: 1 л сут, 500 мл пешоб, 3 ош қошиқ қора седана талқони ва эзилган қора седана аралашмаси.
Ундан 2 ҳафта давомида бир ичганда суткасига 2 марта — эрталаб ва кечқурун 100 г дан қабул қилинади.

Эслатма: Эрталаб оч қоринга ичилади ва шундан сўнг 2 соат давомида ҳеч нима тановул қилмаслик лозим (ҳатто сув ҳам ичилмайди).
Кечқурун оч қоринга ухлашдан олдин ичилади.

2-босқич: (таркибий қисмлар юқорида кўрсатилганидек).
Аралашма 7 кун давомида суткасига 3 маротаба ичилади (оч қоринга, ичгандан сўнг 2 соат давомида бирон нарса ейиш ва ичиш тақиқланади).

3-босқич: сут, асал, қора седана талқони.
10 кун давомида суткасига 2 маротаба ичилади+мева ва сабзавотли парҳез.
Ҳар куни янги сиқилган сабзи ва олма шарбати ичиш лозим.

Агар касаллик бошланишига бир йилдан ортиқ бўлмаган бўлса, унда бемор тезда, яъни 1-2 курс давомида соғайиши мумкин.

Сут+пешоб аралашмасини 2 ҳафта совуткичда сақлаш мумкин, чунки пешоб кучли бактерицид (бактерияларни ўлдирадиган) хусусиятга эга, аммо сут+асал аралашмасини 3 кундан ортиқ совуткичда сақлаб бўлмайди, чунки у тез ачийди, шунинг учун қолган қисмини музлатиб қўйган маъқул.

Диққат, эътиборингизни қуйидаги муҳим ҳолатга қаратамиз: 1-чи ва 2-босқичлар давомида бемор пешоби кўкимтир рангда ва жуда ёқимсиз ҳидли бўлиши мумкин. Бу организмда тозаланиш ва қайта тикланиш жараёни кетаётганлигидан далолат беради.

Саратон касалини даволаш бироз фарқланади, бунда пешоб+сут аралашмасини қабул қилиш узоқроқ давом этади; касаллик қанчалик ўтказиб юборилганлигининг ҳам аҳамияти бор.

Тавсияларни қўллашдан олдин шифокор билан маслаҳатлашинг.

Манба: Hordiq.uz “Замин” янгиликларини “Инстаграм”да кузатиб боринг

Asosan jigar yallig‘lanishi bilan kechadigan D gepatiti hozirgi vaqtda turli yoshdagi kishilar o‘rtasida uchraydi. Bu kasallik gepatit B ning zamirida rivojlanadi.

Kuzatishlarga ko‘ra, gepatit D virusi ko‘pincha sterillanmagan tibbiy asbob-uskunalar orqali, masalan, qon quyganda, shuningdek tishlarni davolaganda, yetarlicha himoyalanmay jinsiy aloqa qilganda kishiga yuqib qoladi.

Bundan tashqari, D gepatiti virusi nuqsonli bo‘lib, uning ko‘payishida B gepatiti viruslari muhim rol o‘ynaydi. Demak, o‘tkir yo surunkali B gepatiti bilan og‘riganlarda D gepatit yuzaga kelishi tezlashadi.

Kasallik viruslari tashqi muhitga juda chidamli bo‘ladi, biroq zararlangan joyni kislota va ishqorlar bilan artganda nobud bo‘ladi.

Agar gepatit B bilan og‘rigan odam ayni vaqtda gepatit D ga ham chalinib qolsa, super infeksiya, ya’ni bitta infeksiyaga boshqasining qo‘shilishi ro‘y beradi. Bunday holat ayniqsa:

• narkotik moddalarni inyeksiya yo‘li bilan qabul qilganda;
• tez-tez qon almashtirib (ya’ni qon quydirib) turganda;
• gemodializ (sun’iy buyrak) apparatidan foydalanganda;
• badanga naqsh solish (tatuirovka) da;
• stomatologiya kursisida tishlarni davolatganda;
• tartibsiz jinsiy aloqa qilganda tez-tez ro‘y beradi.

Kasallik yuqqandan keyin…

D gepatiti virusi qonga tushgach, jigarning eng ichkari hujayralarigacha yetib boradi. Ayanchli tomoni shundaki, D gepatitini yuqtirgan bemorning jigari ilgari B gepatiti virusi bilan albatta, og‘rigan bo‘ladi. O‘z-o‘zidan ayonki, delta gepatit virusi B gepatiti virusining genetik mahsulotlariga qo‘shilib, (ochiqrog‘i jigarda o‘rnashib) hujayralarda virus zarrachalarining ko‘payishini faolllashtiradi. Bu esa jigar hujayralarining kuchli zararlanishi va yallig‘lanishiga olib keladi.

Virusli gepatit D alomatlari

Ta’kidlash joizki, D gepatiti alomatlari (simptomlari) xuddi virusli gepatit B niki singari kechadi. Masalan, bemor quvvatsiz bo‘ladi, salga charchaydi, terlaydi, kayfiyat salga buziladi, ish qobiliyati pasayib ketadi. Ayrim hollarda beholllik shunchalar kuchayadiki, hatto bemorlar ish jarayonida ham dam olishga majbur bo‘lishadi. Aksariyat bemorlar esa tezlik bilan oza boshlaydilar.

• Ayniqsa, kasallik xuruji davrida bemorlarning qariyb hammasida dispeptik sindrom (ya’ni doimiy ko‘ngil aynishi, qayt qilish, ishtaha yo‘qolishi) rivojlanadi.
• Ba’zi hollarda esa xuruj vaqtida bemorlar jigar sohasidagi og‘riqdan shikoyat qiladi. Bunday og‘riq ko‘pincha jismoniy harakat paytida yoki parhez buzilganda paydo bo‘ladi. Bemor o‘ng biqinida xuddi “bir narsa osilib turgandek” bezovtalanadi. Bundan tashqari ozgina ovqat iste’mol qilinsa ham oshqozon sohasida og‘irlik seziladi.
• Kasallikning og‘ir turida uyquchanlik, burun va milklarning tez-tez qonashi, badanda sariqlikning kuchayishi kuzatiladi. Ayrim bemorlarning bo‘g‘imlarida og‘riq turadi hamda tana harorati ko‘tariladi. Jigar paypaslab ko‘rilganda qo‘lga qattiq tegadi, qirrasi o‘tkir, yuzasi tekis bo‘ladi. 30-40 foiz holatlarda esa taloq kattalashishi mumkin.

Jigar serroziga bir qadam

Aytish joizki, D gepatiti (delta gepatit ham deyiladi) xurujlari yil davomida besh martagacha qaytalashi mumkin. Bu xurujlar vaqtida bemor biroz sovuqqotadi, mushaklari va suyaklarida og‘riqni sezadi, badanidagi sariqlik kuchayadi. Ayrim bemorlar burnidan hech sababsiz qon ketadi, milki qonayveradi.

Delta gepatitga chalingan 10-15 foiz bemorlarda esa oyoqlar shishishi va qorinda suyuqlik to‘planishi (istisqo) kuzatiladi.

Kasallik juda tez avj olib jigar sirroziga aylanib ketishi mumkin. Masalan, delta-gepatit bilan og‘rigan bemorlarning aksariyatida 6-7 oy ichida jigar sirrozi rivojlanadi.

Profilaktika, emlash, muolaja

Kasallikning oldini olish uchun avvalo B gepatitiga qarshi o‘z vaqtida emlangan ma’qul. Emlash to‘g‘ri bajarilsa kishi virusli D (delta) gepatitiga umuman chalinmaydi. Shuningdek odam juda hushyor bo‘lishi, turmushda ozodalikka amal qilishi, ayniqsa, davolanayotgan paytlarda sterillangan asbob-uskunalardan foydalanishi lozim.

Muolaja jarayonida odatda virusga qarshi alfa-interferon qo‘llaniladi. Bu preparat virusning jigar hujayralarida ko‘payishiga qarshilik ko‘rsatadi. Shuningdek bemorning immunitetini ko‘tarish ham foyda beradi. Simptomatik (dori-darmonlar orqali) davo usullari yordamida qonni toksinlar (zaharlanishlar) dan tozalash buyuriladi. Bundan tashqari vitaminlar va gepatoprotektorlar (jigar hujayralarini himoyalovchi preparatlar) qo‘llaniladi.

Bilib qo‘ygan yaxshi

Man etiladi!

Virusli B va D gepatitlari bilan og‘riganlar quyidagi mahsulotlardan o‘zlarini tiyishlari kerak:

• yog‘li shirin kulchalar, qatlama, sutga qorilgan xamirdan tayyorlangan pishiriqlar;
• nordon, shuningdek bochkada tuzlangan sabzavotlar va loviya yoki no‘xat (qorinni dam qilmasligi uchun)
• qaynatilgan yoki qovurilgan tuxum, qaymoq va yog‘li pishloq;
• gazlangan ichimliklar;
• achchiq qahva, muzqaymoq va qora shokoladlar;
• Murabbo, asal, qand va karamelli konfetlar cheklangan miqdorda iste’mol qilinadi.

Aytish joizki, bemor parhezga qat’iy rioya etsa asta-sekinlik bilan kasallikdan qutula boradi. Bordiyu parhezni buzib qo‘ysa, ya’ni kuchli ovqat iste’mol qilsa, jigar faoliyati izdan chiqadi va gepatit surunkali tus olib, tuzalishi qiyin kechadi.

Umuman surunkali B gepatiti va virusli D (delta) gepatit bilan og‘rigan har bir bemor hayotiga jiddiy qarashi, o‘z ahvolini doimiy nazorat qilishi va muolajani bosqichma-bosqich takrorlab turishi shart. Ayniqsa shifokor bilan bu borada maslahatlashish va uning buyurganlariga qat’iy rioya etish darddan forig‘ bo‘lish imkonini beradi.

Muxlis maslahati

Junaydullo Bahriyev, Samarqand: — Gepatit B bilan og‘riganimdan keyin doim parhezga rioya etib yuraman. Bilganlarimni muxlislar bilan bo‘lishish istagida maktub yo‘llayapman. Parhez uchun buyurilgan taomlarni qachon va qanday iste’mol qilish, ayniqsa ularni tayyorlash qoidalariga rioya etishning ahamiyati katta. Chunki jigar kasalliklarida iste’mol qilinadigan taomlarga ziravor va tuzni kamroq solish kerak. Bunday taomlar yaxshi pishirilgan, iloji bo‘lsa bug‘da dimlangani ma’qul.

• Sabzavot va yormalardan tayyorlangan go‘shtsiz sho‘rvalar, qiymali ugra hamda mastavalar yengil taom hisoblanadi. Ovqatlarga yog‘siz mol go‘shti va tovuqning yumshoq joylaridan ishlatish kerak.
• Palov tayyorlashda zirvagi kamroq qovurilib, unga qaynatilgan go‘sht solishni tavsiya etaman. Shuningdek yog‘siz baliqni qaynatib yoki gaz pechida pishirib iste’mol qilish ham mumkin. Sut-qatiq mahsulotlari yangi xolda bo‘lsa yanada yaxshi. Ho‘l mevalarning shirin turlaridan xomligicha yeb turish kerak. Yoki ulardan kompot va kisellar tayyorlab ichish mumkin.

© Kamron Mahkamov